4 mei: Lees, kijk, luister en word stil..….
Pastor Rob Lijesen schreef op de webite van de Goudse Sint Jan de doper parochie over 4 mei.
Wat zijn mijn eerste herinneringen aan ‘Dodenherdenking’? Hoe ver reikt mijn geheugen als het gaat om de vierde mei, acht uur ’s avonds? Voor een goed verstaan: mijn vader was beroepsmilitair, mijn moeder een overtuigd pacifiste. Mijn vader paste in het systeem van rangen en standen, mijn moeder was daar op de een of andere wijze van weg gegroeid.
Op de vierde mei hing bij ons thuis, in de zestiger jaren, een aparte sfeer. Vijf kinderen op een rijtje op dezelfde bank. Je moest je mond houden, je moest stil zijn, eigenlijk niet goed begrijpend: het hoe en het waarom. En je kon er op zitten wachten, een van de vijf doorbrak de stilte… een van de vijf kreeg een draai om de oren, een van de vijf verdween naar de achterkamer. De volgende dag ging het leven gewoon weer verder, hing de vlag niet halfstok, maar hoog in de top. Niet goed begrijpend het hoe en het waarom.
Jaren later dringt de werkelijk tot me door. Als ik begin jaren negentig als aalmoezenier deel neem aan een van de grote NATO oefeningen op de Lünerburger Heide en een bezoek breng aan het voormalig concentratiekamp Bergen Belsen.
Van dat kamp is niets meer over, geen toegangspoort, geen verroest pikkeldraad, geen enkele barak. Het enige wat je ziet zijn heuvels, heel veel heuvels, met bij ieder heuvel een bordje waarop het aantal doden geschreven staat wat onder die ene heuvel begraven ligt: 500, 1300, 2000! En ik vraag me af: ‘Waar ligt Anne Frank?’
Ik wandel verder, hoor de fluitende vogels, geniet van de zon die ‘gewoon’ schijnt, en ik schrik van het gebulder van de kanonnen. Het gedonder van de kanonnen hoort bij Bergen Belsen, hoort bij de Lünerburgerhei. Vandaag is het de NATO, gisteren was het Nazi Duitsland en eergisteren waren het de soldaten van de Duitse Keizer!
Bergen Belsen is voor mij de plek geworden waar het vermoeden werd gewekt over het hoe en het waarom: de twee minuten stilte op vierde mei, de vlag hoog in top op de dag die daar op volgde.
Bergen Belsen, een van de vele plekken op aarde waarvan je zou kunnen zeggen: van die plek heeft God heeft zijn handen afgetrokken. Bergen Belsen een van de vele plekken waar de mens alleen maar kan roepen: ‘Waar zijn onze doden, hebt Gij hen nog gezien?’ Maar het meest dramatische van die roep is dat je niet weet in welke richting je zou moeten roepen. Als van nature omhoog? Naar links of naar rechts? Of in de richting van de aarde die jou draagt?
Bergen Belsen, op die van God verlaten plek, realiseerde ik me dat ik midden in een spoor van bloed stond. Een spoor van dood en verderf die door de geschiedenis van de mensheid loopt en maar niet te stoppen lijkt.
Dat lugubere spoor van bloed is op veel plekken te zien, maar zeker ook in de Evangelische Kirche van Plötzensee te Berlijn. In die kerk heeft de kunstenaar Alfred Hrdrlicka zestien levensgrote houtskooltekeningen aangebracht waarop hij de toeschouwer als het ware meevoert in een lugubere ‘dans der doden’. Op gruwelijke wijze laat hij ons zien hoe mensen elkaar, ten dode toe, kunnen martelen ten dode toe, vroeger en nu. Een van de panelen is een levensgrote afbeelding van de Emmausgangers
De plaats van handeling is de gevangeniscel met bovenaan de ijzeren balk met vleeshaken waaraan mensen werden opgehangen. Hier breekt in het midden van de cel een gevangene brood voor zijn medegevangenen. Dan gebeurt het wonder van de tegenwoordigheid van de Heer: waar twee of drie in mijn naam bijeen zijn, ben Ik in hun midden. Dit komt tot uitdrukking in het licht dat uitstraalt van de middelste gevangene naar de anderen, ook naar de gevangene die links in beeld wordt weggevoerd door een bewaker (die in het donker blijft) naar de marteling en de dood.
Op de avond van de vierde mei, lees ik het verhaal van de Emmaüsgangers, kijk ik naar het schilderij van Alfred Hrdlicka. Luister ik naar de violiste Janine Jansen die melancholische solo op haar viool speelt: muziek uit de film Schindler’s list (1993) De muziek uit Spielbergs film zinspeelt op de melodieën van de voorzanger in de synagoge en op die van de violist uit het getto.
Dit schilderij, in combinatie met de muziek uit Schindler’s list doet mij begrijpen: het hoe en waarom van de twee minuten stilte op de vierde mei.
Lees, kijk, klik de link hieronder, luister……en word stil.