Ds. Hoekstra ‘Wijsheid begint met ontzag voor de Heer’
Op zondag, 13 februari jl., ging ambulant predikant Hoekstra voor in De Ringvaartkerk in Nieuwerkerk a/d IJssel en sprak over Spreuken 9 de verzen 1 t/m 18 en Mattheus 25 vers 1 t/m 13.
Ik heb slecht nieuws voor u en ik heb goed nieuws. Het slechte nieuws is dat u het zult moeten doen met het verstand dat u hebt. We meten dat in IQ-punten. Gemiddeld ligt het IQ op 100 punten. Ongeveer de helft van ons zit daar onder en de andere helft zit daar boven. Daarom heet het een gemiddelde. En we kunnen er aan doen wat we willen, maar we krijgen onze score nooit meer echt omhoog. Dat blijft hetzelfde totdat het minder wordt - daarboven. Ik geef toe, er bestaan wel wat trucjes om de score te beïnvloeden, maar dat zijn trucjes. We zijn dan iets slímmer geworden, maar nog steeds niet intelligenter. Het slechte nieuws voor veel jonge mensen is dat ze heel lang op hun IQ-punten worden afgerekend. Dat begint al op de basisschool.
Maar ik had u ook goed nieuws beloofd. Naast het IQ kennen we ook al jaren het EQ – de Emotionele Quotiënt. Ook daar ligt het gemiddelde op 100. Maar ik garandeer u – binnen een paar dagen, misschien binnen een paar uren – kunnen we uw score meetbaar omhoog halen. Wie u ook bent! Wat u ook gedaan hebt in uw leven!
Het goede nieuws is dat we ondertussen al wat jaren weten dat een hoog EQ belangrijker is voor het slagen in het leven dan een hoog IQ. We kennen allemaal de verhalen van heel intelligente kinderen. Vroeger zat er minstens één zo’n slim kind bij ons allemaal in de klas. En als je dan later ziet hoe het met hen gegaan is, dan voel je soms plaatsvervangend de pijn. Hoe kan zo iemand er zó weinig van terechtbrengen, terwijl die zó’n goed verstand meegekregen heeft.
Maar wat is dat ‘EQ’? Ik kan het u aan de hand van een test precies uitleggen. Maar, uitgaande van onze Schriftlezingen van deze ochtend houd ik het bij het woord ‘wijsheid’ – sociale wijsheid. EQ heeft heel veel te maken met die Bijbelse wijsheid uit bijvoorbeeld het Spreukenboek. ‘Wijsheid begint met ontzag voor de Heer’ –‘ met de vreze des Heren’, hoorden we vroeger.
Wijsheid in de Bijbel heeft heel weinig te maken met intelligentie – met IQ. Een hoog IQ is geen enkele garantie voor wijsheid. En ook een laag IQ zegt niks over hoe wijs iemand kan zijn. Een kind kan heel wijs zijn – ja, ook eigenwijs – maar kinderlijke wijsheid bestaat wel degelijk.
In de Bijbel is wijsheid vaak heel praktisch. Jezus was een timmerman. En een echte goede vakman – een echte timmerman die ziet in het hout de toepassing. Hij hoeft alleen nog het overtollige materiaal weg te zagen en te beitelen. En dan komt tevoorschijn wat de timmerman al gezien had. Dit is praktische wijsheid.
En iemand die met mensen werkt die ziet in de ander wat de persoon zelf nog niet ziet. De leraar op school die de jongere positief uitdaagt om na te denken over een bepaalde studierichting. Wijsheid is de kansen – de mogelijkheden van de ander zien! Wijsheid is mensen uit te nodigen te worden wie ze in diepste zin zijn. Ja, dat is wat God ook met ons doet: God ziet ons zoals we kunnen zijn! En als wij wijs zijn, dan hebben we dat van God geleerd. Gemeente, zijn wij God-geleerden? Bent u een God-geleerde? Van God-geleerd zijn leer je niet aan de universiteit. Het is zelfs de vraag of we dat in de kerk leren. Het leven leert ons dat – de ander leert ons dat. God zelf leert ons dat.
Vanmorgen voer ik hier een nieuwe intelligentieschaal in. Ik noem deze PQ. Niet IQ, niet EQ, maar PQ. Nee, die staat niet voor Pieter’s Quotiënt, maar voor Profetische Quotiënt. Wij worden gevraagd om Profetisch Intelligent te zijn. Dat is wijsheid – dat is goddelijke wijsheid.
Natuurlijk gaat het in de Evangelielezing vanmorgen over het Koninkrijk van de hemel. Dat is niet iets dat we tot nu toe ergens ook maar kennen. In de Bijbel is het de droom – het visioen – dat waar de Profeten zich naar uitstrekken. Maar het is niet zonder oordeel.
Gemeente, als christenen vinden wij dat lastig – dat oordeel. Goed, in sommige kringen hebben ze het daar minder moeilijk mee. Maar daar is het geen oordeel, zoals we het in de Bijbel tegenkomen. Want oordeel gaat vooral over mijzelf. Daar gaat het ook in deze gelijkenis om. Die gelovigen die zulke woorden gemakkelijker in de mond nemen dan wij dat doen praten eigenlijk niet over dit Bijbelse oordeel. Nee, het is meer veroordeling. Hun oordeel geldt meer anderen dan henzelf. Deze gelijkenis van de Heer gaat in de eerste plaats over mij! Het is een oproep! Zo staat het er ook: ‘Wees dus waakzaam.’ zegt Messias Jezus.
Maar we hebben nog een probleem als moderne christenen. We zijn generaties lang opgevoed in ons geloof met de boodschap van delen. En – we kunnen er nog veel kritiek op hebben – maar in onze moderne maatschappij is die Bijbelse boodschap wel diep doorgedrongen. Ons hele sociale systeem is doordrongen van de regels, die hun oorsprong vinden in Bijbelse grond. Het is onze cultuur geworden - van generatie op generatie. En ook wij proberen onze kinderen oog voor de zorgen van anderen bij te brengen. Bijna vanzelfsprekend.
Maar tóch kunnen we niet alles delen. Geld kunnen we delen – met moeite misschien – maar dat lukt. Wie twee jassen heeft kan er één weggeven. Brood kunnen we breken. Voor ons is de eerste vraag bij die gelijkenis waarom die meisjes hun olie dan niet verdelen. Samen-uit, samen-thuis. Maar natuurlijk is het hier een gelijkenis – een beeld. De boodschap is duidelijk: Houd je licht brandend totdat de Heer terugkomt. Staan wij trouwens wel eens stil bij de terugkomst van de Heer? Een moeilijke vraag. We zijn immers al 2000 jaar verder. Een kleine honderd generaties van hen die ons toen daar in e Bijbel voorgegaan zijn…
Gemeente van onze Heer. U, die hier vanmorgen bent – ú houdt nog altijd het licht brandende. De olie, als teken van de Heilige Geest die ons licht geeft om de Bijbel te verstaan – u hebt de trouw opgebracht hiervoor te zorgen. Hier, in dit Godshuis brandt het Licht en klinkt het Woord! En –los van de huidige Corona-regels- nóg mag iedereen door deze deur naar binnenlopen. Al twee millennia lang!
En ook daar gaat het om hier in het Evangelie. Het Koninkrijk van God begint namelijk niet pas ergens in de toekomst. Het is al lang begonnen. Maar er zijn ook dingen die wij níet kunnen delen. Mijn IQ kan ik niet met u delen. En u kunt dat niet met mij delen. We kunnen elkaar zelfs niet helpen om de IQ-score écht op te krikken. Nou ja, met goede voeding en aandacht een paar puntjes. Maar iemand intelligent maken - dat gaat gewoonweg niet! Zo is het ook met aandoeningen. Ja, het is waar, sommige ziekten zijn besmettelijk. Die kunnen we verspreiden, maar daar zit niemand op te wachten. De afgelopen periode tot nu toe hebben we ervaren dat het al veel lástiger is om gezóndheid te verspreiden, trouwens.
Maar hoe zit dat op het geestelijk niveau? Geestelijk is een wat verwarrend woord in de kerk. Psyche en geest zijn ook niet echt te scheiden. Ik weet wel aardig wat van de Bijbel en ook van psychologie – maar denkt u dat ík de eenzaamheid bij iemand kan verdrijven? Of dat ik een depressie kan oplossen? Nee, dat gevoel van eenzaamheid of die depressie zit van binnen. En ik heb in mezelf niets om even gemakkelijk te delen met die ander. Ik kan mijn eigen geluk niet in twee stukken breken om de ander óok gelukkig te maken. Dat gaat net zo min als dat ik mijn IQ ga delen.
En tóch heb ik daarmee niet alles gezegd. IQ is immers niet hetzelfde als EQ. Als ik werk aan mijn eigen EQ, dan is het zeker dat ik groei in mijn mens-zijn. En ik weet zeker dat ik dichter kom bij wat God met mij bedoelt.
En, als ik meer ga lijken op hoe God mij bedoeld heeft – dan is het ook absoluut zeker dat dit een positief effect heeft op mijn omgeving. Met het beeld van de vijf wijze bruidsmeisjes: als ik groei in die Wijsheid van God zelf – dan heb ik in mijn persoonlijk leven genoeg olie. En genoeg olie kan een helder licht bieden – ook voor anderen. In dit beeld kunnen we geen olie uitdelen, maar we kunnen wél helderder lichten zijn. En als dat betekent dat die ander zich dan uitgenodigd – misschien uitgedaagd voelt, dan maakt dat absolúut een verschil.
Weet u – negativisme is besmettelijk. Depressiviteit is ook besmettelijk. Maar óptimisme werkt aanstekelijk!
Ik zou nog heel veel willen zeggen over de Wijsheid en de Dwaasheid uit Spreuken 9. Ik hoop dat u nu geprikkeld bent om dit hoofdstuk nog een keer te lezen. Niet met uw verstandelijke vermogens, hoe belangrijk dat ook is – niet met IQ, maar met EQ, of voor mijn part PQ – die Profetische Intelligentie. ‘Wijsheid begint met ontzag voor de Heer.’