Nieuwsbericht toevoegen Overdenking toevoegen Agenda-item toevoegen

Joukje van der Kaaden 'carnaval slechts een eet- en drinkgelag?'

Joukje van der Kaaden is verbonden aan de protestantse kerk in Capelle a/d IJssel en zij schreef onderstaande overweging.

Is carnaval een feest van zotheid en spot, een drank- en eetgelag, een verkleedfestijn, een reden om uit je dak te gaan? Heeft het een christelijke achtergrond of is het een heidens volksfeest? Al in de prehistorie werd nieuwjaar of de lente op carnavalsachtige wijze gevierd, waarbij de samenleving op zijn kop stond. Ongeveer 5000 jaar geleden waren er al carnavalsfeesten in Mesopotamië, waarbij de slaaf voor even gelijk werd aan zijn meester en rangen en standen werden afgeschaft. Het dragen van maskers gaf vrijheid en anonimiteit. In Griekenland, Egypte, Rusland en in geheel Europa kwamen vergelijkbare feesten om het begin van de lente te vieren. Ook de Romeinen vierden in de periode 21 december- 21 maart een aantal festiviteiten die op ons carnaval lijken. Met het halen van een askruisje wordt carnaval afgesloten en begint de vastentijd.

Een plek in het christendom
Toen in Europa het christendom opkwam, trachtte men deze traditionele, heidense lente- en nieuwjaarsfeesten, die gepaard gingen met drink- en eetgelagen, vermommingen en optochten te onderdrukken. Toen het echter de Rooms-Katholieke kerk niet lukte om deze feesten te verbieden, werd besloten om ze een eigen plek binnen de christelijke liturgie te geven, waarbij Aswoensdag voortaan het begin was van de 40 dagen durende vastentijd. Het verwijst tevens naar de 40 dagen die Jezus in de woestijn vastte.

Datum van carnaval
De carnavalsdatum vindt zijn oorsprong in de kerkelijke kalender, die gerekend wordt vanuit eerste Paasdag. Paaszondag is de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente. Eerste Paasdag valt dit jaar, 2025, op 20 april en zo begint carnaval op 2 maart en eindigt op dinsdag 4 maart. Het officiële carnavalsseizoen begint echter al op de 11de van de 11de (11 november), om 11 minuten over 11. Elf november is exact 40 dagen voor 21 december, de kortste dag. Daarbij is het de feestdag van Sint Maarten. Maria-Lichtmis is op 2 februari, wat weer 40 dagen na Kerstmis is.

De naam carnaval
De naam carnaval komt via het Italiaanse ‘carne vale’, afzien van vlees, van het Latijnse carne levare, wat het wegzetten van het vlees betekent. Het is de laatste dag dat er nog vlees gegeten mag worden, voordat de vastentijd begint. De vastenperiode werd ingeluid door alles op te eten en te drinken wat nog op voorraad was. In die tijd kon met niet veel bewaren en was de kelder na de winter nagenoeg leeg. Er werd nog een keer flink gegeten en gedronken voor het vasten. In de middeleeuwen was het feest heel populair. Dit had alles te maken met het afsluiten van de winter en de opmaat naar een nieuw begin: Pasen.

Het vieren van carnaval werd chaos
Het nieuwe jaar moest begonnen worden met een schone lei. Dit betekent dat iedereen die iets verkeerd gedaan had met een kar buiten de gemeenschap werd gereden, waar dan ook de hedendaagse optocht vandaan komt. Ook werden even de regels aan de laars gelapt. Het was chaos, de omgekeerde wereld. Je verkleedde je als een personage dat je niet was, burger werd boer, de arme werd prins. Vooral in de 18de eeuw werd carnaval een chaos. Iedereen deed maar wat, hetgeen resulteerde in grote overlast. Er ontstond een grote weerstand tegen het feest, waardoor het langzaamaan verdween, zelfs in de overwegend katholieke landen, zoals Frankrijk, Italië en Spanje.

Vanaf de 19de eeuw keerden de carnavalsfeesten weer terug in Europa dankzij de terugkerende dominantie van het katholicisme. De vieringen werden meer georganiseerd; het zich verkleden werd belangrijk, als ook de lange optochten en de bijbehorende confetti.

Hoe lang duurt carnaval?
Officieel duurt carnaval drie dagen die voorafgaan aan Aswoensdag, van zondag tot dinsdagavond, Vastenavond. De vastentijd van 40 dagen vangt aan om middernacht en duurt tot Pasen, waarbij de zondagen niet meetellen. In de praktijk vinden er al tal van festiviteiten plaats tussen 11 november en de carnavalsdagen. Op 11 november om precies 11:11, begint in Nederland het carnavalsseizoen en dit wordt in vrijwel iedere carnavalsplaats gevierd met iets speciaals. In Venetië duurt het carnaval zelfs 12 dagen en in Brazilië 5 dagen. In Rio de Janeiro staat het leven 5 dagen op zijn kop en de meeste mensen hebben dan ook vrij.

in Noord-Brabant en Limburg, maar de traditie is ook te vinden in andere delen van het land, zoals in Gelderland en in Overijssel. Ieder jaar wordt er door de carnavalsvereniging een Prins Carnaval (afgelopen jaar was er zelfs een Prinses Carnaval in Eindhoven) en een of meer adjudanten gekozen. Ook is er een vaste Raad van Elf. De prins ontvangt van de burgemeester symbolisch de sleutel van het dorp of de stad voor de duur van carnaval. Veel dorpen en steden krijgen een andere naam, zoals Kielegat (Breda), Kruikenstad (Tilburg) of Lampegat (Eindhoven).

Twee soorten carnaval
Je hebt grofweg twee soorten carnaval: het Rijnlands en het Bourgondisch carnaval. En er zijn nog lokale varianten, zoals het Maastrichts carnaval. Het Bourgondisch carnaval, dat in Brabant wordt gevierd, vindt haar oorsprong in de rijke steden ten tijde van de Bourgondische Nederlanden. Het was een gekostumeerd eetfestijn waarbij men elkaar belachelijk maakte. Het feest werd allengs soberder met eenvoudige kostuums, waarvan de boerenkiel met zakdoek het meest bekend is. Veel Bourgondische carnavals hebben een speciaal motto en de kleding en praalwagens worden hierop afgestemd. Het feest vindt plaats in cafés en zalen. Carnaval wordt hier afgesloten met worstenbrood, soms een koffietafel of haringhappen.

De Limburgers vieren het Rijnlands carnaval, dat in de 19de eeuw werd begonnen als protest tegen de Pruisen. Het centrum van dit Rijnlandse carnaval is de stad Keulen, dat veel Venetiaanse carnavalselementen heeft overgenomen. In Limburg wordt carnaval Vastelaovend genoemd, vernoemd naar de avond voor de aanvang van de vastentijd. Men dost zich uitgebreider uit met maskers of met heel veel schmink. De liedjes zijn in dialect en het feest vindt vaak buiten plaats. De officiële opening op elf elf, wordt groots gevierd met geweldige Limburgse muziek. Vanaf die tijd vinden er al veel feesten plaats. Al maanden voordat carnaval begint starten vriendengroepen en verenigingen met het bouwen van de mooiste carnavalswagens. In bijna elk dorp of stad is wel een optocht te bewonderen tijdens carnaval. Limburg kleurt tijdens Vastelaovend rood, geel en groen, de traditionele carnavalskleuren.

In onze regio zijn er wel wat kleine carnavalsoptochten, meestal voor kinderen, maar niet met enorme praalwagens en een grote hossende massa. Daarvoor moet je naar het zuiden gaan.

 

Naar het overzicht